आरु फुलेको याममा यो सुन्दर काव्य वाटिका

कविता सिर्जनामा एउटा विशेष मूड भनौा मनस्थितिको तत्परता चाहिन्छ । म अनुभव गर्दछु । काव्य कविता बारे बोल्न पनि त्यस्तै चित्तबृत्ति आवश्यक हुन्छ । मैले अग्निपर्व बारे बोल्ने चेष्टा गरेको धेरै भएको थियो । उपयुक्त परिवेश नमिल्दा पाण्डुलिपि लिएरै युरोपको यात्रामा गएा; त्यहाा कति ठाउामा डायरी कलम लिएर झोक्राइहेरो तर सुपरसोनिक विमान भन्दा उच्च गतिमा छ त्यो जीवनचर्या । कविता चिन्तनमा हृदय आमन्त्रण गर्नु सम्भव थिएन । यसै निराश भएर अलिकति चिन्ता सागै फिरो ।

त्यो चिन्ताको कारण के थियो भने उता उड्ने बेलामा संयोगले दिदीको फोन प्राप्त गरेको थिएा— भाइ, अक्टोबर अन्तिमतिर म नेपाल आउाछु होला । मैले तत्काल भनेको थिएा— हुन्छ दिदी त्यसबेला सम्ममा मैले अग्निपर्व पठन र समीक्षण कार्य सम्पन्न गरेको हुनेछु ।

दार्जीलिङको डााडाबाट दिदी बोलेकी थिइन्, मैले काठमाडौा उपत्यकाबाट यात्राको लागि बिदा मागेको थिएा ।
उताबाट फर्किआउादा म अलिक तत्पर जस्तो पनि भएा । बेलायतका तीनवटा सम्मेलनमा उत्कृष्ट कविता गोष्टी भएका थिए । सुन्दर रचना श्रवण गर्ने सुयोग मिलेको थियो । त्यसमाथि देवेन्द्र खेरेस, विजय हितान, काङमाङ नरेश, गोपी प्रसाईं; मुकेश राई, रूपेश श्रेष्ठहरूका भर्खर प्रकाशित राम्रा सङ्ग्रहका कविता पढने सुन्ने अवसरले पनि ममा एउटा नयाा मूड उत्पन्न गरेको थियो । यता नेपाल फिर्नासाथ जीवन युगीनको जीवन स्पर्श अनि रामगोपाल आशुतोषको ईश्वर र फूलहरू जस्ता सङ्ग्रहले पनि राम्रा कविता ल्याए । यसै अवसरमा पूर्वको आफ्नो नेटिव रङ्गको दशौ पनि माया मारेर कीर्तिपुरको डााडामा बसी दिदीका कवितामाथि आराधना गर्दैछु ।

उता दार्जीलिङतिरका कविता धेरै पढ्न पाएको छुइन भन्दा पनि स्वतन्त्रोत्तर नेपाली कविता (सं. मोहन ठकुरी) मा परेका केही नामहरू पढेको छु । त्यहााका आधीजसो स्रष्टा नजिकबाट पढेको छु ।
त्यही सङ्ग्रहमा बीणा हाङखिमका पनि कृष्ण, अर्जुन र समय अनि समयान्तर शीर्षक दुई कविता सङ्कलित छन् हेर्दै गएा उनको अघिल्लो सङ्ग्रहमा पो ती छन कि ! नभन्दै, अन्तर समयान्तर (२०६५) मा पनि ती समावेश रहेछन् ।

अग्निपर्व नवीन कविताहरूको सङ्ग्रह पढन पाउादा मलाई दार्जीलिङको सुवास र शैलीले छोयो । भाषा उही छ, संस्कृति उही तर भू–सामाजिक परिवेश तथा धरातलजन्य कति कुराले केही रङ्ग्रहहरू थपघट गर्दाे रहेछ । अघि पनि मलाई यस्तो भएको छ; अन्यत्र पनि हुन्छ । यी कुरा अमेरिकी इङ्लिस, बेलायती इङ्लिस, अस्ट्रेलियाई इङ्लिस जस्तै हुन् । कविता लेख्ने र लेखाउने हृदय र मनोजगत् ता सर्वत्र उही छ, भाषा पनि उही छ, तर कतिपय लेख्य विषयमा भने विस्तारै विस्तारै इन्द्रेणीका रङहरू क्रमश: फेरिएझौ गरिकन रङ अलग हुादै जाने रहेछ । शव्द र वाक्यमा मात्र त्यो भिन्नता प्रकट हुने होइन, त्यो भोगिने यथार्थ नै भिन्न हुने हुादा तिनीहरूलाई अवलोकन गर्ने दृष्टिकोण पनि त्यही समाजले निर्माण गरिदिने हुादा त्यसो हुने रहेछ । बीणा दिदीका कवितामा उस्तो राजनीतिक रङ छैन । तर हुने हो भने उताको गोर्खाल्यान्ड आन्दोलन र यता हिजो वितेको जनआन्दोलन र तज्ज्यन्य प्रभावहरू नारामा उद्देश्यमा गन्तव्यमा अपेक्षामा सबै फरक हुादा हो ।
त्यसो हुादा कवितालाई संरचनाले हेर्दा के हो भन्ने प्रश्न पनि आउाछ । हुन ता लेख्य वस्तु एक सार्विक सत्य ‘युनभिर्सल टुुथ’ नै हो तथापि त्यो स्थान र काल विशेषमा पुग्दा अर्काे शव्दले, धारणाले, विचारले प्रकट हुने रहेछ; मानव देह उही हो तर संस्कृति अनुसार वस्त्र आभूषण र खाद्यान्न परिवर्तित भएझौ मात्र रहेछ । छेउको वरिपरिको रङ आफ्नै वगौचाको झौ लाग्छ, जति टाढा त्यति अर्कै रङ आउाछन् । उदाहरणको लागि बेलायतबाट हालै प्रकाशित रूपक श्रेष्ठको निबन्ध विगबेन र समय भित्रका कविताका ऐतिहासिकता, भौगोलिकता अर्थात् यथार्थतालाई रंगाउने तत्त्वहरू नेपालकाभन्दा फरक, त्यहीाका छन् । तर ती सदैव नेपाली कविता नै हुन्; त्यसको एक भेराइटी । वीणाका कविता अलिकति त्यस्तै लाग्छ ।

वीणाको अग्निपर्व एउटा अनादि र अनन्तको विम्व वरिपरि निर्मित छ । त्यो आवरण हो अग्नितत्त्व । अग्निका प्रायश: तातो, रातो, विद्रोहात्मकता, अत्तन्र्दाह, जलन, प्रकाश वा उद्भासन जस्ता अनेक सूक्ष्म बिम्बहरू हुादा रहेछन् । एउटा स्रष्टाको हृदयमा प्राय: सधै यस्तै विम्व नाचिरहने हुादा धेरैले अग्नि, सूर्य, चन्द्र आदि विम्वमा नेपालमा पनि कृति प्रकाशित गरेका छन् । अन्य साहित्यमा पनि यो बिम्ब प्रवल छ । यस क्रममा शारदा शर्माको अग्निस्पर्श (यात्रा सङ्ग्रह) जगदीश घिमिरेको अग्निपर्व (निबन्ध सङ्ग्रह), तारिणीप्रसाद कोइरालाको अग्निवाटिका (उपन्यास) हालका प्रकाशन हुन् । ती मूलत: अग्निबिम्बको वरिपरि छन् । अरू पनि कृति छन् । अग्निबिम्बले निर्मित तिनको विस्तारतिर यहाा जान चाहन्न ।

तर वीणाका सबै कविता अग्नि बिम्बका छैनन् । शीर्ष कविता छ अग्निपर्व त्यस मालामा समय, आगो र वर्तमान छन् । यस खण्डले त्यस्तो समयतिर सङ्केत गर्दछ जुन अविवेकले संञ्चालित छ; आगो बोकेर यसले निवेदन गर्छ, प्रतिज्ञा गर्छ, प्रतिरोध गर्छ; अविवेकी हुङ्कार गर्छ । गर्भमा ध्वंसकर अग्नि चेतना भिर्ने उसको चाला आज विपथगामीको यात्रा जस्तो भएको छ । यहाा पनि त्यहाा पनि उत्तेजनाले अर्थात् अग्निले अति ध्वंस गरिरहेको छ । यो अवाञ्छित भइरहेको छ । अग्निमा अन्तर्निहित प्रकाशचेतनाको सट्टा यो अविवेक र ध्वंसनको अग्निमा रूपान्तरित छ । समय, आगो र वर्तमानमा उनी बोलेकी छन् :

मान्छेका यी कोलाहलमय भीडहरूमा
भरभराउादो भई सल्किरहेको दावानल लिई
मन–मस्तिष्कमा सल्केको आगोले
घरघरलाई नै सखाप पार्न लागिरहेछ

(समय, आगो र वर्तमान)
यही दावानलले हाम्रो समाजमा आतङक ओसारिरहेछ, यसले बारम्बार ‘निख्लाम’ त्रासदी भर्दैछ, ध्वंसात्मक विचारले जुलुस चलाउादा आतङ्क उम्लेर उठेको छ, यहाा पीडा–उत्सब उम्लिरहेछ । निमुखा र निर्दाेषहरू यसरी शरणार्थी हुादाछन् । यस्तै वितण्डाको कथा र अग्नि नृत्य अनि निमुखाको नाशको काथ छ अग्निपर्वमा । यसरी शितलतारहीत, विवेकरहीत जगत्को भौतिक यात्राको आवेग र अन्धगति नै एक प्रकारले अग्निको प्रतीक हो ।

वीणाका कवितामा अग्निबिम्बले प्रकट गर्ने थिममा पनि विविधता र कन्ट्रास्ट छ । समयमाथि कति भयावह दावानल नाचेको छ भन्ने एउटा दृश्य छ, समाज कसरी दु:खी वञ्चित र निमुखाहरूले भरिएको छ भन्ने अर्काे दृश्य दावानल झौ शव्दको दुरुपयोगले, त्यहाा आडम्बर र क्रोध भरेर, घृणा र द्वेष भरेर समय सारथिमा झौ कसरी यो उत्पात मच्चाइरहेछ भन्ने कुरा तेस्रो । यस्ता स्थितिचित्र सडकहरू, आागनहरू, टेलिभिजनको पर्दाहरूमा व्याप्त छन् । यो कोलाहल उत्पन्न गर्न  शब्दले नभ्याउादा र मोडर्न मिडिया पनि थपिएकै छन् । यो वर्तमानको एक यथार्थता हो । भय उत्पादन र प्रत्युत्पादनका भौतिक रूपहरू जब मानसिकमा परिणत हुन्छन् तब ती बहुगुणा भएका छन् । वीणाले यस्तो यथार्थताको एक पाटो शव्द/निशव्द  जस्ता कवितामा प्रस्तुत गरेकी छन् ।

शव्दले सत्यप्रेम बोक्नु पर्ने, तर यो ता प्रतिदिन निम्छरो हुादै गएको छ कारण प्रविधिले शव्दभन्दा भयप्रद अरू कुराको आविष्कार गरिसकेको छ । शब्दहरूमा प्रेम नअडिने हो कि ? मलाई पनि निरन्तर डर छ ।
यस्तो जगत्चित्र उत्पादकहरूमध्ये राजनीति गर्नेहरू अग्रपङ्क्तिमा छन् । ती ज्यादा षठतामा विश्वास गर्दछन्— उनका कति कविताले पनि त्यो देखाएको छ । यो अक्षरमालामा तीनवटा कविता छन् ।
अर्काे मनिस्थितिका वीणाका कवितामा प्रकृति अनि परिवेश आउाछ । अतीतसम्म पुग्ने गरी त्यहाा मन वारपार गरिरहेको हुन्छ । जस्तो कि प्रियताको परिधिभित्र मेरो गाउा । अनेक विदुपता उत्पन्न गर्ने दावानल कुधाउने शहरमा त्यो गाउाको जस्तो अप्रदूषित शान्ति छैन । शहर केवल गति, बेग र आकाङ्क्षाहरू उचालिएर रेसमा कुध्ने मैदान हो । यो कविताले पाठकलाई एक निर्दोष बालकझौ सङ्लो गाउामा पुर्‍याउाछ । आज शहरको अन्योलताले जीवन उकुशमुकुश भएको बेला कविलाई त्यो प्रकृति काखको सम्झना हुन्छ :

आधुनिकताको साविक रोग नलागोस् भनेर
शुभकामनाका हरफहरू पठाइरहन्छु म
उसले पनि नसोधेको त होइन । कवै
नाममै मात्र बााचेको छ कि मेरो गाउा
या त सम्झनामै मात्र बााचेकी छु म
मीठो रहर छ यद्यपि यो मनमा
र गाउाका रमाइला सपना बोकेर भोलिको उज्यालोमा
शान्ति नै शान्तिको सन्देश छर्ने अभीष्ट छ
द्रुतगामी जीवन जिउन अभ्यस्त यी शहरहरूमा ।

(प्रियताको परिधिभित्र मेरो गाउा)

प्रकृतिमा अतुलनीय सौन्दर्य छ, स्वाभाविकता र सम्मोहन छ । तर फेरि किन यो कृत्रिमताले हाम्रो मनलाई लोभ्याइरहेको होला । किन तगाराहरूले हामीलाई यसरी निसास हुनेगरी छेकिरहेको होला ? यो विश्वका हरेक स्रष्टाको बुझाइ र भोगाई बीचको अन्तर हो । शहर र गाउाको जीवन चेतना त्यस्तै छ सर्वत्र । यी विश्वपरिस्थितिका प्रतिध्वनि हुन ।

त्यस्तै एकथरी कविता केवल मानव स्वभावका उसको अभ्यन्तरबाट निस्किरहेको अन्धकारका छायाा जस्ता विश्वउज्यालोमा लागेका दाग अथवा कहिल्यै नमेटिने छायााझौ छन् ।

मलाई अत्यधिक मनपरेका एकथरी कविता छन् ती ‘रहस्यमय’ बाट प्रभावित, प्रभुमा समर्पित अथवा कुनै अगम्य शक्तिको समीपमा उभिएर गरेका कोमल प्रार्थनाका लय जस्ता छन् । जस्तै ईश्वरत्व । यो रचना ध्यानावस्थाको संगीत जस्तो सर्वव्यापिताको अनुभूति र विलयन जस्तो छ । यस कविताले हृदयलाई सन्देश दिन्छ । यी जगती क्षणिकता भन्दा माथि, तात्कालिकता र अनेकरङ्गिता भन्दा माथि र परको एक अगम्यता छ । त्यसको अनुभूति गर्ने प्रयत्नमा नै सारा हृदय कल्मशरहीत औ निर्विकार बन्ला जस्तो कत्रो गहिराइ । यस लघु कविताले पूर्वीय दर्शनको मर्मश्पर्श गर्दै शायद आत्माको एवम् ईश्वरत्वको व्याख्या गर्दछ । यो व्याख्यातीत अनुभूतिको एक क्षण हो । यस्तो पौरस्त्य चेतना देखेर पश्चिम नतमस्तक छ, वशीभूत छ । यस्तो रचनाको स्रष्टाले बुझेको अगोचर स्थिति र गति यसको संचालन र यसमाथिको विश्वास हाम्रो पूर्वको सम्पदा हो ।

हे सर्वेश !
निराकार र व्यापक आकाशजस्तै
अदृश्यमा बोधगम्य हुनु नै के तिम्रो ईश्वरत्व ?
नछोइने तर सामीप्यको आभासभित्र
आत्मानुभूति तिम्रो ठोस विद्यमानता
त्यही तिम्रो ईश्वरत्व !
त्यही तिम्रो शाश्वतता !!

(ईश्वरत्व)

स्रष्टाको चित्त यो जगती मैलोभन्दा टाढा प्रभु निवास वरिपरि, भक्ति र ज्ञान मार्गका निकट पुगेको पनि आभास हुन्छ । त्यसघरी प्रभु निवासको परिवेश र वर्णन पनि सुन्दर लाग्छ— स्वानुभूतिमा । यस कवितामा दुइवटा चेतना वा व्यवहार सन्निकट छन्— भक्तिमार्गका अनुयायी एकथरी; मानव सेवा नै माधव सेवामा विश्वास गर्नेहरू । यो पनि पूर्वीय दर्शन निर्देशित एक उज्यालो पथ हो ।

यो मालाको अर्काे पुष्प छ तिम्रा आभासहरू । यो अत्यन्तै सुन्दर कविताको द्वयर्थकता नै विशेष कला हो । यो संवोधित पात्र प्रभू, कर्ता, स्रष्टा, देव, प्रेमी वा पति कुनै आराध्य होला पढ्दा लाग्छ एक रहस्यमयता । त्यो प्रतीक्षा गर्न पनि कविकै शव्दमा कति ‘लोभनीय’ छ, फेरि त्यो रहस्योद्घाटन हुादा कत्रो विनयशीलता प्रकट हुन्छ ! आफ्नै हृदयान्तरमा जो छ नित्य बास गरिरहेको त्यसैको खोजी कस्तो होला । एक उच्च कलाले युक्त मिस्टिक कविता जसले मलाई कसरी अझै छोइरहेको छ । मैले एक उद्घृतांश यहाा राख्ने लोभ गरेको छु यसरी :

तर तिमी त
हावाजस्तै सर्वव्यापी रहेछौ
केवल मनका आाखाले देखिने
र जब मैले आफ्नो मन छामिहेरो
मनका सङ्घारमै उभेर
तिमी साउतीको स्वरमा भनिरहेथ्यौ—
सुन्यौ ? म ता तिमीभित्रै थिएा नि !

(तिम्रा आभासहरू)

अन्तिमको मिस्टिक पोएम छ, स्पर्श । यो मालाका कविताले रचनाकारभित्र अर्काे चेतना र प्रकाश अथवा र प्रकाशको खोजी तीर्खा देखाउाछन् ।

यस्तै तर पार्थिव प्रयत्नले, अक्षरप्रतिको निष्ठाले, अक्षरकै उज्यालोले जगत्लाई झलमल पार्न चाहने स्रष्टा छन् झमक घिमिरे । उनैमा समर्पित छ एक अनुपम समर्पण रचना जीवनारोही ।  नेपाली साहित्यमा विशिष्ट स्थान प्राप्त गर्ने झमकको अदम्य, साहस, धैर्य र मानवतावादको गुणगानले हामी सबैलाई उत्प्रेरित गर्दछ । वीणा ग्राम्य निर्दाेषिता र शहरको जीवनरहीतता बीच पनि उभिएकी छन् । उताको निर्मलता र यताको कोलाहलबीच एक विभाजक रेखा अतीत र वर्तमान कोरिएझौ छ । त्यही आधारमा एकातिर वाल्यपन सम्झेर अर्कातिर वर्तमानको शुष्कताको तुलना गर्दै लेखिएका कविता छन् । वङ्गाली कवि जया मित्रालाई सम्वोधन गरेको शैशवका रमाइला दिनहरू कवितामा अत्यन्तै स्वच्छ, निर्दाेषिताले युक्त अतीतको पृष्ठभूमिमा छ एक रुग्ण वर्तमान जहाा सबै सम्वेदनाको अवसान भइसकेको छ । सहरमा लुकेका हामी सबैलाई त्यस्तो क्षयबोध हुन्छ ।

यतिखेर सबै यन्त्रोन्मुख छन्, यन्त्रवत र सम्वेदनहीनता छ सर्वत्र । ती परचालित छन् ज्यादा । यसको कारण हो प्रविधिको आक्रमण र ग्लोबल समरूपिता । बाल्यकालको अर्थ अब बीणाका समवयीको लागि, (मेरो लागि पनि) गाउा र स्वच्छता समानार्थी लाग्दछन् । आज विश्वपरिस्थिति नै भिन्न छ । हामी झस्किन्छौा तर अर्काे पुस्ता कम्प्युटरमै नदी र छाागा हेरिरहेको छ, स्क्रिनमै वन्यताको दर्शन गर्छ, प्रकृतिको, शहरको, विश्वको वा मङ्गल ग्रहको पनि ।

मानो तथागत अद्र्धमुदित नयन लिएर
वरको रूखमुनि समाधिमा लीन भई बसेका छन्
उनीहरूका आाखा अचेल रसाउादैनन्
किनकि तिम्रो संवेदनाले तिनलाई छुनै सक्तैन
त्यसो त टीभी र कम्प्युटरमा संवेदना नै कहाा हुन्छ र !
जहाा आासुको अविरल वर्षा होस्
जहाा मनले सुख–दुखको परिभाषा बुझ्न सकोस्
उनीहरूसाग न ता घाउ छन् न ता मल्हम नै

(शैशवका रमाइला दिनहरू)

यसरी साइवर संस्कृतिले विश्वलाई विस्तारै पक्रिादैछ, अनकन्टारका ठाउाहरू पनि बााकी छैनन् । नयाा समय भर्चुअल रियालिटी अर्थात् परोक्ष सत्यतापट्टि लिप्त छ, त्यसैमा उसको विश्वास छ । जबकि हामी आदिम कालदेखि ज्ञानेन्द्रियले बुझ्ने गरेका आदिम र प्रत्यक्ष सत्यमा बानी परेका छौा तर अबको पुस्ताले त्यो निर्मल अतीत देख्तैन र पुस्तान्तर खाडल झन्झन् फराक कुनै सााघुले जोड्न नसक्ने भएको छ । हाम्रा बुझाइहरू फरक छन् । मान्यताहरू भिन्न छन् किनभने विश्व भिन्न हुादैछ ।

यस्तो पक्षलाई यस्ता आआफ्ना भ्रमचेतनालाई कवितामा वीणाले प्रस्तुत गरेकी छन्— जस्तै कि शैशवका रमाइला दिनहरूमा । यस्तो परिवर्तनले गर्दा पुस्तान्तर बढेको छ र नयाा पुस्ताका आनन्दहरू हाम्रा भयमा/सन्देहमा परिणत भएजस्ता छन् । जस्तो कि शहर पसेको छोरोमा अभिव्यक्त छ । कसरी लोप भएको छ, यो साइबर संस्कृतिको प्रवेशले र आगमनले ल्याएको अन्तर हो । हामीलाई आआफ्ना संसार प्रिय छन् त्यसैले वीणालाई यस्तो लाग्छ :

अचेल गाउा–गाउामा पनि
इन्टरनेटको भाइरस पसेको छ
मोबाइल बोक्ने छोरीहरू सन्देश पठाउाछन्
होटल, बार र क्याफेबाट
राति अबेर घर पस्ने चिसा सन्त्रासहरू
गाउामा पनि ‘फास्ट लाइफ ’ शुरु भइसेकेको छ
अचेल फुर्सद छैन कसैलाई
कसैको दुखेसो सुनिदिन र पीडानुभूतिमा सहभागी बन्न
मनका चिसेनीहरूमा न्यानो घाम बनेर झुल्किदिन
ऊ वाहियात ठान्छ
शहर पसेको मेरो कलिलो छोरो
अब ता गाउाको पुकार सुनेर पनि
बाहिरो बनेको अभिनय गर्नमा खप्पिस भइसकेको छ ।

(शहर पसेको छोरो)

यसरी साइवर जगत्तिर हाम्रो प्रवेश भएको थाहा पाउनु पनि समय सचेतता हो । मैले भनो— यसले हाम्रा मूल्यमा अकल्पनीय फरकहरू ल्याएको छ । उनलाई गाउा नै बदलिएको पनि बोध भएको छ । उनी शहरी जीवनको परिभाषा गर्दछिन्— यी शहरहरू द्रुतगामी जीवन जिउन अभ्यस्त भइसकेका छन् । सााच्चै, हाइटेक प्रविधिले हो यो हाइटेक जीवन ओसारेको ।

यस्तो साइबर संस्कृतिको व्यापकताले गर्दा जीवन गतिमा हाइटेक पसेको छ । हजारौा वर्षदेखिका मूल्यहरूले परिवर्तित भएर पनि अर्कै गति लिन थालेका छन् । त्यसैले कविले कल्पना गरेकी छन्— हाम्रा आद्यखेलका नायक नायिकाहरू मिथकीय पौराणिक विश्वका पात्रहरू समेत अनुकूलित भएका छन्— भोलि ती आउटडेटेड हुनेछन् नत्र कसरी द्रोणहरू अभिमन्युहरू आजका अर्कै हुन्छन् (आजका अभिमन्युहरू) । रोलाा बार्टले भनेका छन्— हे मानव तिमी यन्त्रसागै चल्न सकेनौ भने ठान्नू तिम्रो अवसान भयो । ती पुराना, पछि परेका द्रोणहरू हामी नै हाौ दिदी, जो युगको सुपरसोनिक गति देखेर भयभीत हुन्छौा, विस्मित र विह्वल हुन्छौा ।

तर हाम्रो जीवनको लय नवीकृत गर्ने हो भने यी विष्मयकारी गतिमा वदलिएका मूल्यसाग पनि सहयोजन गर्न जान्नु पर्छ, कति विविधतापूर्ण भएको छ यो जीवन । हेर्नु नि आज एउटा ससानो कोठामा एक विशाल विश्वविद्यालय चल्छ त्यसैले आजको चक्रव्यूह तोड्ने यन्त्र पनि अर्कै हुनु स्वाभाविक छ । हामी यसैमा रमाउन सिक्नु पनि पर्छ ।

अग्निपर्व माथि आज यति नै लेखो । दिदीले दुइवटा कविता कृतिमा आफ्नो सिर्जना शक्ति प्रस्तुत गरेकी छन् । प्रस्तुत कृति अझ परिस्कृत र पठनीय सुन्दर कविताको श्रेणीमा प्रतिष्ठापित छ ।

 अघि मैले विद्यवारिधिको निमित्त भारतीय कविहरू खोज्दै दार्जेलिङ पुगेको थिएा । त्यहाा एक जना पनि नारी स्रष्टा जुरेनन् । दार्जीलिङ, सिक्किम, आसामसम्मका पन्धै्र जना पुरुष रोज्नु परेको थियो । दुई दशक वित्नै लागे स्वतन्त्रतोत्तर नेपाली कविता जस्तो एक प्रतिनिधिमूलक सङ्ग्रह चाल्दा सत्तरी जना स्रष्टामा बल्ल आठ नारी पुगेछन्, तिनैमध्येकी एक वीणा दिदी । आज उनै वीणालाई पढ्न पाउादा मलाई अत्यन्तै खुसी लागेको छ । किनकि मैले दार्जीलिङकी एक प्रतिनिधि स्रष्टाका ताजा सिर्जना पढ्ने सौभाग्य पाएा ।

अझ मैले अघि भिन्न ‘रङ’ को कुरा पनि गरेको थिएा— लोभनीय, निख्लम, अटब्वे, दर्पालु, विखेत, निमुखा, स्याही जस्ता शव्द सुन्दा अर्काे कुनै एउटा पुरानो गाउा पसेझौ लाग्छ । कतिपय वाक्यांशमा पनि इडिओमेटिक अभिव्यक्तिको भिन्नता र बेग्लै सुवास छ । जीवनलाई हेर्ने दृष्टिकोण, त्यहााका समस्यासागका जुधाइ र परिवेशले दिएअनुसार अलिकति भिन्न छ । सामाजिक राष्ट्रिय जीवनमा भिन्नता भएपनि हृदयमा, सम्वेदनाको तहमा, संस्कृति धडकनमा उही छ त्यहाा केवल अभिन्नता छ ।

अघि सिक्किम जाादा अम्बर गुरुङको यो नेपाली शिर उचाली..... गाएका थिए; यसपालि बेलायतको बेजिङस्टोकमा आयोजित एक विशाल कार्यक्रममा पनि त्यही गीत गाए । एउटा साझा, हार्दिक अविभाज्य र अकाट्य नेपालीत्व छ हाम्रो हृदयमा । भूगोलमा अनेक होलान्, हृदयमा र रक्तसंचारमा एक छ । भाषामा एक छ । त्यसैकारणले त्यति टाढादेखि गएको वर्ष हिउाद लाग्ने याममा दिदी माइत आएकी थिइन् । उनका आाखामा प्रेम र हर्षका फूल थिए । अर्काे पल्ट आरु फुल्ने याममा आउनू है भनेको थिएा; दिदीलाई आज यिनै शव्दपुष्प चढाएको छु । अरू के दिन सक्ला र यो माइतीले...।

सबैलाई यतातिर सुनाउने छु, डााडापारी फुल्ने नयाा पुष्पको सुवास लिने भए बीणा दिदीको अग्निपर्वबाट लिनू यसले त्यहााको समकालीन कविता चेतना र वृत्तिको, नारी सिर्जनाका ढपको सानो तर सुन्दर नमूना दिनेछ ।
त्यसो त मलाई उताकी लक्खीदेवी, विन्ध्या सुब्बा, सुधा एम राई, बीणाश्री खरेल जस्ता नारी स्रष्टा पढ्ने अवसर प्राप्त भएको छ, अनि विशेष गरी रेमिका थापाको सिर्जना कला र निखार चेतनाले मलाई पनि अधिक छोएको छ । तिनै हारमा एक परिष्कृत भाषा प्रयोक्ता बीणाका कविताले मलाई हृदयमा त्यतिकै गहिरो प्रभाव परेको छ ।

सङ्ग्रहले थिम्याटिक भेराइटि ल्याएकोले वीणा कविको प्रधान मार्ग कुन हो पाठकले भन्न नसक्ला । तर प्रेम, भक्ति, रहस्यपथका कवितामा उनको शान्त स्वरूप र स्थिर चित्त देखिन्छ । मलाई त्यही ज्यादा मन पर्छ ।
यो शान्त स्थिर भई बग्ने, सङ्लो खोला जस्तो उनको भाषा औपचारिक शैलीको प्रयोग विशिष्ट र अनुकरणाीय लाग्दछ । मलाई विश्वास छ, भाषामाथि राम्रो क्षमता र अधिकार बनाइसकेपछि मात्र सिर्जना गर्नुपर्दछ अथवा प्रत्येक सर्जकले त्यो प्राप्तिको निम्ति साधना गर्नु पर्दछ । विद्यावारिधि पुगेकी वीणामा त्यसको प्राचुर्यले सौन्दर्य र ओज ल्याएको छ । अझ काव्योचित भाषा चाहिा गम्भीर, तत्सममा प्रचलित शब्दको प्रयोगयुक्त, औपचारिक र ओजयुक्त हुनुपर्दछ । सामथ्र्य बेगरका हल्का शव्दले सारा सुन्दरता नष्ट गरिदिन्छ । त्यसरी नै गम्भीर औ शान्त मुद्रामा झौ रचित यी कविता मेरो हृदयमा त्यसैकारण सधौ बजिरहने छन्, बजिरहने छन् ।

टयाङ्लाफााट, कीर्तिपुर